“සංස්කෘතික ඇමති ඇඳලා දෙන කොටු ඇතුලෙ අඹ ඇට පනින්න මම ගිහිල්ලත් නෑ, යන්නෙත් නෑ.”
මම ඒ පිලිතුර දුන්නේ මෙවර රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල නැරඹීමට පැමිනෙන්නේ දැයි විමසූ මිතුරෙකුට. ඔහු ඒ ප්‍රශ්නය හැම අවුරුද්දේ ම අහනවා; මාත් මීට සමාන උත්තරයක් දෙනවා. රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙලට “දමනු පිනිස” අලුතින් නාට්‍යයක් හදන්න යන තවත් මිතුරෙකුටත් ඒ පිලිතුර ම වඩාත් විස්තරාත්මක ව දෙන්න මේ සතියේ දී ම සිදු වුනා.
මා ජීවිතයේ කිසි ම දිනෙක රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල නැරඹීමට ගොස් නෑ. රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙලට සහභාගී වන අටියෙන් පමනක් නිර්මානය කෙරෙන නාට්‍යවලට සම්බන්ධ වෙලත් නෑ. ඒත් නාට්‍යය යනු සාමූහික කලාවක් නිසා මා සහභාගී වන නාට්‍යයක් රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙලට යාමට තීරනය කල හොත් මා කරන්නේ මගේ නම එහි නම් ලැයිස්තුවෙන් ඉවත් කරගැනීම යි. එය නාට්‍ය කන්ඩායමක් තුල අන්‍යෝන්‍ය ගරුත්වයට හානි නො වන අන්දමින් සිදු කරන්න බැරි නෑ. ඇතැම් අවස්ථාවල නාට්‍යයේ වැඩකටයුතු ආරම්භ වන අදියරේ දී ම අධ්‍යක්ශවරයා සමග සාකච්ඡා කොට පිලිවෙතක් හැටියට එය රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙලට නොයන නාට්‍යයක් බවට පත් කරගන්න උත්සාහ ගත් අවස්ථාත් එම යෝජනාව ඉහලින් ම පිලිගැනී සාර්ථක වුනු අවස්ථාත් තියෙනවා.
පාසැල් වියේ දී මුලින් ම රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල ගැන උනන්දුවක් ඇති වුනේ අප පාසැලේ ගුරුතුමකු නිර්මානය කල කෘතියක් එම උලෙලේ අවසන් වටයට තේරුනු වග දැනගන්න ලැබුනු විට යි. විදුහල්පතිතුමා ඇතුලු සියලුදෙනා බලවත් උද්දාමයට පත් වී සිටි අතර නාට්‍ය ගුරුතුමාට පෙර නොලැබුනු ගරුසැලකිල්ලක් ලැබෙන්න කරුනු යෙදුනා. ඒත් නොබෝ කලකින් ම මට වැටහී ගියේ මේ රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල යාන්ත්‍රනය නාට්‍යවලටත්, නාට්‍යකරුවන්ටත්, රසිකයින්ටත් අත් කරදෙන සෙතක් නැති බව යි. “රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල වර්ජනය කල යුත්තේ ඇයි?” යන මැයින් පාසැල් වියේ දී ම විස්තරාත්මක ලිපියක් ලියන්නත් මම පෙලඹුනා. අවුරුදු ගනනාවකට පසු මට තව මත් පෙනී යන්නේ එම ලිපියේ තිබුනු පාසැල් වියට ආවේනික ආවේගශීලී ස්වභාවය හැරුනු විට අන් සියලු තර්කවලට මා අද ද එකඟ වන බව යි.
පුදුම අතිපන්ඩිතකමක් නේ? ඔයා ඔච්චර ලොක්කෙක් ද? ඕක මහ ලාමක විරෝධයක් නෙ?
කෙනෙකුට ඔහොම හිතෙන්න බැරි නෑ. සමහරු මට මූනට ම එහෙම කියලත් තියෙනවා. ඒත් ඔය උලෙලට රිංගමින් රාජ්‍යය විසින් ඇඳ දෙන කොටු අතර අඹ ඇට පනින උදවිය පාන අතිපන්ඩිතකම් හමුවේ මටත් මගේ අතිපන්ඩිතකමට අයිතියක් තියෙන බව යටහත් ව කියන්න හිතෙනවා. අනික මේ මම බලහත්කාරයෙන් අන්‍යයන් මත ආරෝපනය කරන/කරවන පිලිවෙතක් නෙමෙයි. සාධාරන ය යි මට වැටහෙන හේතු නිසා එම සැනකෙලියට සහභාගී වීමෙන් වැලකෙන්න මම තීරනය කර තිබෙනවා. අනිත් අතට, සෑම සියලු දෙනා ම රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙලට “කැමති වී” එයින් “සතුටට පත් විය යුතු” බව කීම තරම් අතිපන්ඩිතකමක් සහ ලාමකකමක් තවත් නෑ කියලයි මට හිතෙන්නේ.
රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල යනු කුමක් ද?
රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල ආරම්භ කෙරෙන්නේ අතිශය සංකීර්න හා ඓතිහාසික වසයෙන් වැදගත් සන්ධිස්ථානීය අවධියක. ලංකාවට “නිදහස” (ඩොමීනියන් තත්වය) ලැබීමෙන් පසු මෙරට පාලක පන්තිය අලුත් උත්සුකයක් ඇති ව කරට ගත් “ජාතිකත්වය” පිලිබඳ ව්‍යාපෘතියේ කොටසක් වසයෙන් “දේශීය” හා “ජාතික” කලා “සම්ප්‍රදායක්” සමග ඉදිරිදැක්මක් නිර්මානය කරන්න වෑයම් දරපු සමයක් ඒක. මේ “ජාතික” ව්‍යාපෘතියේ පාලනයට නාට්‍ය කලාව ඇතුලත් කරගැනීමේ හා නියාමනයේ ක්‍රියාවලිය තව මත් අධ්‍යයනය කල යුතු විශය ක්ශේත්‍රයක් හැටියට පවතිනවා. මෙතන, මේ ලිපියේ දිගපලලේ සීමාව තුල කිව හැක්කේ නාට්‍යය/ප්‍රසංග කලා ක්‍රියාකාරකම රාජ්‍යය විසින් දිගපලල හා නීතිරීති නිර්නය කරන අවකාශයක් තුලට කැඳවාගනිමින් නියාමනය කිරීමට රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල මුල සිට ම (වරින් වර නම සහ නාට්‍ය තරගයේ ස්වරූපය වෙනස් වුනත්) යොදාගනු ලැබ තිබෙන බව යි.
ඒ සූක්ශ්ම රාජ්‍ය අධිකාරය පිලිබඳ සාකච්ඡාව වෙනත් ගැඹුරු අධ්‍යයනයකින් විස්තරාත්මක ව හා විශ්ලේශනාත්මක ව පැහැදිලි කරන තුරු කල් දැම්මත් අපට පැහැදිලි හා සරල ව පෙන්වා දිය හැකි තවත් පැති කීපයක් තියෙනවා. රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල පවත්වනු ලබන්නේ 1952 හඳුන්වා දෙනු ලැබූ කලා මන්ඩල පනතට අනුව පත් කරනු ලබන නාට්‍ය අනුමන්ඩලයක් විසින්. මේ අනුමන්ඩලයේ ස්වභාවය හා සංයුතිය සෑම කල්හි ම නිර්නය වුනේ ඒ ඒ අවධියේ බලයෙහි සිටින දේශපාලන පක්ශයේත් පාලක ප්‍රභූවේත් අවශ්‍යතා හා සබඳතා අනුව. එම මන්ඩලයට පත් වන පිරිස් බොහෝ විට නාට්‍ය කලාවට සම්බන්ධ උදවිය වුනත් ඔවුන් පත් කෙරෙන්නේ එම හේතුව නිසා පමනක් නො ව ඊට ප්‍රථම කාලපරිච්ඡේදය තුල අදාල ආන්ඩුවේ දේශපාලන ව්‍යාපෘතියට දැක්වූ සම්බන්ධයේ හා සහභාගීත්වයේ තරම අනුව බව පැහැදිලි ව පෙන්වා දෙන්න පුලුවන්. මේ පිරිස සංස්කෘතික ඇමතිවරයා විසින් පත් කරනු ලබන අතර ආන්ඩුව සමග හොඳහිත පවතින තාක් දුරට ඒ තනතුරු දැරීමේ අවකාශ තියෙනවා.
මේ මන්ඩලය අඛන්ඩ ව හා ප්‍රධාන වසයෙන් සිදු කර තිබෙන කර්තව්‍යය වන්නේ වසරක් පාසා රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙලක් – නාට්‍ය තරගයක් – සංවිධානය කිරීම යි. උලෙලට වරින් වර “ජාතික නාට්‍ය උලෙල” වැනි සුලු වසයෙන් වෙනස් නම් ආරෝපනය කරනු ලැබුවත් සමස්තයක් වසයෙන් ගත් කල එය හරයෙන් වෙනස් වුනේ නෑ.
ඉතින් මේ නාට්‍ය උලෙලේ දී සිදු වෙන්නේ කුමක් ද? උලෙල සංවිධානය කරන ආයතන හා එහි තරග වදින පුද්ගලයින් භාවිත කරන වචනවලින් නො ව වෙනත් ආකාරයකට උලෙල නිරීක්ශනය කලොත් මෙහෙමයි: විවිධ ප්‍රවීන හා ආධුනික නාට්‍යකරුවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් තමුන් ලියූ හෝ පරිවර්තනය කල නාට්‍ය පිටපත් නාට්‍ය අනුමන්ඩලයට – ඒ හරහා ඔවුන් පත් කරන විනිශ්චය මන්ඩලයට – එනයින් අවසාන විග්‍රහයේ දී අදාල ආන්ඩුවේ සංස්කෘතික ඇමතිවරයාට පෙන්වා “හොඳද සර් මේක?” කියා විමසනවා. මෙසේ හොඳනරක රාජ්‍යතන්ත්‍රයෙන් අසාගැනීමට ඉදිරිපත් වූ අය අතර නම් වසයෙන් කියතොත් එදා මෙදා තුර ඉතිහාසය පුරා සුගතපාල ද සිල්වා, හෙන්රි ජයසේන, සයිමන් නවගත්තේගම, කේ. බී. හේරත්, පරාක්‍රම නිරිඇල්ල, ප්‍රියංකර රත්නායක යනාදී අතිදක්ශ අග්‍රගන්‍ය නාට්‍යකරුවන් ඉන්නවා. මේ අනුමත වීම සිය ජීවිතයේ සන්ධිස්ථානයක් හැටියට සලකන අයත් මේ අතර නැත්තේ නැහැ. ඒ අතර නාට්‍යය හොඳ ද නැද්ද අනුමත කරන පැත්තේ ඉන්නේ ටී. බී. ඒකනායක වැනි ඇමති කෙනෙක් සමග ඔහුට යටත් අනුමන්ඩලය හා විනිශ්චය මන්ඩලය. ඉතින් සමහර පිටපත් අනුමත වෙනවා. සමහර පිටපත් අනුමැතිය නොලැබීම නිසා අභාවයට යනවා. මෙහි දී අනුමැතිය නොලැබෙන පිටපතක් නිශ්පාදනයට කෙනෙක් පෙලඹී ඇත්තේ ඉතා කලාතුරකින් බව ඉතිහාසය විමසා බලන විට පෙනී යනවා.
“තෝරාගැනුනු” නාට්‍ය පිටපත් නිශ්පාදනය කොට නැවත විනිශ්චය මන්ඩල හරහා රාජ්‍යයේ අනුමැතිය හා අනුග්‍රහය ලබාගන්නවා. එය ඇතැම් අවස්ථාවක වට කීපයකින් කෙරුනු බවත් දැන් බොහෝ විට වට දෙකකින් සිදු කෙරෙන බවත් පේනවා. ඒ නිසා මේ ක්‍රියාවලියට ඇතුලත් වෙන නාට්‍ය බහුතරයක් පවත්වන්නේ උපරිම වසයෙන් දර්ශනවාර දෙක යි: මුලින් විනිශ්චය මන්ඩලයට පෙන්වීම සඳහා “ප්‍රාදේශීය” වටය තුල දිනයක්. ඉන් පසු “අවසන් වටයට” තේරුනොත් කොලඹ රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙලේ දී රඟදක්වන්න පුලුවන්. රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල වෙනුවෙන් ම නාට්‍ය හදන්න පුරුදුවෙලා ඉන්න නාට්‍යකරුවන් ඔය දෙකෙන් ඔබ්බට යෑමට උනන්දුවක් දක්වන්නේ ඉතා ම කලාතුරකින්. එනිසා ම නාට්‍යය රසිකයා ඉලක්ක කරනු වෙනුවට විනිශ්චය මන්ඩලය ඉලක්ක කර නිපදවන්නක් බවට පත් වෙනවා.
තරගයේ ඒ ඒ අදියරේ අනුමත වීම් සාමාන්‍යයෙන් එම අවධියේ පවත්නා ආන්ඩුවේ සාමාන්‍ය දේශපාලන හා සංස්කෘතික පිලිවෙත් සමග සමීප ව ගැටගැසී පවතිනවා. බොහෝ විට නාට්‍ය තරගයෙන් දිනන්න අවස්ථාව ලැබෙන්නේ දඩබ්බර නොවන, කීකරු, එහෙත් “ලස්සන” නාට්‍යයකට. මේ එක් එක් වට අතරතුර විනිශ්චය මන්ඩලය නාට්‍යකරුවන්ට උපදෙස් හා මගපෙන්වීම ලබාදෙනවා. නාට්‍යය ක්‍රමානුකූල ව රාජ්‍යය විසින් තීරනය කොට තිබෙන සීමා තුල රඳවාගන්න මේ ක්‍රියාවලිය නිසා හැකි වෙනවා. නාට්‍යයේ පිටපතේ අන්තර්ගතය, රංගනය හා සමස්තයක් වසයෙන් නාට්‍යයේ ස්වරූපය ම දැඩි පාලනයකට ලක් කෙරෙනවා. වේදිකාව සහ ප්‍රේක්ශකාගාරය උපයෝගී කරගත යුතු අන්දම යනාදී අතිශය මූලික කරුනුකාරනා දක්වා විනිශ්චය මන්ඩලයේ මැදිහත් වීම සිදු වෙනවා. මෙතන සිදු වන වාරනය රැඟුම් පාලක මන්ඩලයේ වාරනයට වඩා අතිශය සූක්ශ්ම ස්වරූපයක් ගන්නවා. රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල අපේ නාට්‍ය ක්ශේත්‍රයේ ඉටු කරන කේන්ද්‍රීය ක්‍රියාකලාපය නිසා අද බිහි වන බොහෝ නාට්‍ය උපතේ දී ම ඊට සරිලන සීමා තුල පිහිටුවන්න නාට්‍යකරුවන් පෙලඹෙන බව නිරීක්ශනය කල හැකි යි.
මේ ක්‍රියාවලියට නාට්‍යකරුවන් ඇතුලු කිරීම මගින් අතිශය පහත් මට්ටමේ ගැටුම්කාරී තරගයක කොටස්කරුවන් බවට ඔවුන්ව පත් කරන්නත් රාජ්‍යය සමත් වෙනවා. සිය සතුරා රාජ්‍යය නො ව අනෙක් නාට්‍යකරුවා බව සිතන කලාකරුවෙක් බිහිකරන්න මේ උලෙල සමත් ව තිබෙන බව සාමාන්‍යයෙන් රාජ්‍ය නාට්‍ය උලෙල අවසන් වූ පසු කලාකරුවන් අතනමෙතන හා පුවත්පත්වල කියාගන්නා දෑ දකින විට පැහැදිලි යි. ඊට අමතර ව “අසාධාරන” තීන්දුවලට එරෙහි ව මේ විනිශ්චය මන්ඩලයේ සාමාජිකයින් සමග ගැටෙන්න සමහර නාට්‍යකරුවෝ දුරදිග යනවා. සාමාන්‍යයෙන් චිත්‍රය ඕක යි.
මීට අමතර ව අර ඉහත සඳහන් කල ජාතික / දේශීය නාට්‍ය කලාව පිලිබඳ ව්‍යාපෘතිය ඉතා සූක්ශ්ම අන්දමින් මේ තුල ක්‍රියාත්මක වෙනවා. ඉතා මෑතක දී අතිශය නාට්‍යමය ස්වරූපයකින් අනාවරනය වුනු එක පැත්තක් උදාහරනයක් හැටියට දක්වන්නම්. මෑතක එක ම අංග රචනා ශිල්පියා සිංහල සහ දෙමල නාට්‍ය දෙකොටසේ දී ම හොඳ ම අංග රචනය සඳහා සම්මාන ලබාගත්තා. එහි දී අනාවරනය වුනේ දෙමල නාට්‍යය සඳහා ලබා දුන් ත්‍යාග මුදල සිංහල නාට්‍යවලට දෙන මුදලට වඩා බෙහෙවින් අඩු බව යි! මෙය “ජාතික” සියලු දෑ “සිංහල” සියල්ල සමග අනන්‍ය කෙරුනු ලංකාවේ පශ්චාත් විජිත නිල සංස්කෘතික ව්‍යාපෘතිය සමග මනා ව ගැලපෙනවා.
සමාජීය හා සංස්කෘතික ප්‍රපංච කෑලි කෑලි හැටියට වෙන් කර, පුද්ගලයන්ගේ හරි හෝ වැරදි තීරන හැටියට වෙන් කර ගැනීමේ අතිසරල පිවිසුම අතහැර මේ සියල්ල සිදු වන පුලුල් ඓතිහාසික සන්දර්භය දෙස බැලීම මෙහි දී වැදගත්. නාට්‍ය කලාව නියාමනයට මැදිහත් වන රාජ්‍යය ම මාධ්‍යවේදීන් හා කලාකරුවන් මරාදැමීම, රටින් පලවා හැරීම, නාට්‍ය තහනම් කිරීම, නාට්‍යවල කොටස් කපා දැමීම, පොලිස් පාට් දැමීම යනාදියෙහි නිරත ව සිටිනවා; අදහස් පල කිරීමේ අයිතියට වැට බඳිනවා. ඉතින් මේ රාජ්‍ය තන්ත්‍රයෙන් ම අපේ නාට්‍යවල හොඳ නරක විනිශ්චය කරවාගැනීමට වෑයම් කිරීම මට වැටහෙන අන්දමට නම් අතිශය අදූරදර්ශී ක්‍රියාවක්. පොලිසිය පැමිනීම පොලිස්පතිගේ වැරැද්දක් හැටියටත්, වාරනය රැඟුම් පාලක මන්ඩලයේ වැඩක් හැටියටත්, නාට්‍ය උලෙල විනිශ්චය මන්ඩලයේ පුද්ගලයින්ගේ වීරකමක් හැටියටත් ගැනීම නොමග යවනසුලු යි; අතිසරල යි. “වැඩක් කරන්න ඕනකමක් තියෙන” “හොඳ” ඇමති කෙනෙක් සමග සෙට් වී “හොඳ වැඩ ටිකක්” ඉටු කරගැනීමේ න්‍යාය පත්‍රයට අනුගත වීම මේ මංමුලාවේ ම තවත් පැත්තක්.
මතු සම්බන්ධයි .