ඒරොන් ශ්වාර්ට්ස්ගේ මරනය පසුගිය මාසය පුරා අන්තර්ජාල වාසීන් අතර ආන්දෝලනයට මෙන් ම බලවත් සන්තාපයට ද තුඩු දුන් සිදුවීමක් වුනා. අද හැක්ටිවිස්ට් යනුවෙන් හැඳින්වෙන, අන්තර්ජාලය පාදක කරගත් ක්‍රියාධරයන් අතර ඔහු ප්‍රමුඛයෙක්. ගෙල වැල ලාගෙන සියදිවි හානි කරගන්නා විට ශ්වාර්ට්ස් ඉතා දුශ්කර නඩු විභාග ක්‍රියාදාමයක් තුලින් ගමන් කරමින් සිටියා. ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ MIT ආයතනය තුල සිට JSTOR වෙබ් අඩෙවියෙන් ශාස්ත්‍රීය හා පර්යේශන ලිපි මිලියන 4.8 ක පමන ප්‍රමානයක් අධිවේගයෙන් බාගැනීමේ “වරදට” ඔහුට එරෙහි ව නඩු පවරනු ලැබුනා. ශ්‍රී ලංකාවේ රාවය වැනි ඇතැම් පුවත්පත් මෙන් ම විවිධ “ජාත්‍යන්තර” මාධ්‍ය ද ඔහු JSTOR අඩෙවිය “හැක්” කල බව ලියා තිබුනත් එය තාක්ශනික ව සත්‍යය නොෙවයි. දැන් දැන් අඹ ගහකට ගල් ගැහුවත් “අන්න හැක් කෙරුවෝ!” කියන පුරුද්දක් ජනමාධ්‍ය අතර වගාදිගා වේගන යනවා. ඒත් ඔහු සිදු කලේ සාමාන්‍ය පරිදි MIT ආයතනය තුලින් සැපයුනු සුජාත දොරටුවකින් එම අඩෙවියට පිවිසී ලිපි නීත්‍යනුකූල ස්වරූපයෙන් බාගැනීමයි. එහෙත් ඔහු සිය අවශ්‍යතාව නිසා එක වර ලිපි බොහෝ සංඛ්‍යාවක් බාගත හැකි ස්ක්‍රිප්ට් එකක් රචනා කලා. එමගින් එක වර සිදු කල බෑමේ තරම කෙතරම්ද කියතොත් JSTOR අඩෙවිය තාවකාලික ව අකර්මන්‍ය වුනා. ඉන් පසු හානිය අවම කරනු පිනිස MIT ආයතනයට ලබා දී තිබුනු JSTOR පිවිසුම තාවකාලික ව වසා දැමීමට පියවර ගැනුනා. මෙය JSTOR අඩෙවියේ රීති උල්ලංඝනය කිරීමක් බව නම් ඇත්ත.මීට පෙරත් ඔහු මේ ආකාරයේ බාගැනීමේ මෙහෙයුමක් දියත් කෙරුවා. ඒ ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපද අධිකරන පද්ධතියට අයත් ලියවිලි අත්පත් කරගනු පිනිස. අධික මිලක් ගෙවා ලබාගතයුතු ලියවිලි මේ ක්‍රමයට තොග පිටින් බාගත් ඔහු, ඒ සියල්ල නොමිලේ සියලු දෙනාට පිවිසිය හැකි හැකි සර්වරයකට පිටපත් කලා. එවර ඔහුට එරෙහි ව කිසිදු පියවරක් ගැනීමට බලධාරීන්ට හැකියාවක් නොලැබුනේ ඒ සියලු ලියවිලි ඇත්ත වසයෙන් ම නෛතික ව පොදු පරිමන්ඩලයට (public domain) අයත් වූ නිසා.
ශ්වාර්ට්ස්ගේ අරමුනු
JSTOR යනු ඩිජිටලීකරනය කෙරුනු ශාස්ත්‍රීය ප්‍රකාශන, ලිපි, පත්‍රිකා ආදිය ඇතුලත් වුනු දැවැන්ත ලේඛනාගාරයක්. දායකත්ව ක්‍රමය (subscription) ඔස්සේ ලැබෙන මුදල් කතුවරුන්ට නො ව ප්‍රකාශන කර්මාන්තයේ මහධන සිටුවරුන් වූ ප්‍රකාශකයන් අතට ගලා යන, පාඨකයාට වැට බඳින JSTOR සංස්කෘතිය ශ්වාර්ට්ස්ගේ තියුනු විවේචනයට පාත්‍ර වුනා. එහි මුරකාවල් ලා රැකගෙන තිබුනු බොහෝ පර්යේශන පත්‍රිකා සැබැවින් ම සම්පාදනය කෙරුනේ මහජන මුදලින් නඩත්තු කෙරුනු ව්‍යාපෘති මගින්. එහෙත් ඒ පර්යේශනවල ප්‍රතිඵල භුක්ති විඳීමේ අයිතිය මහජනතාවට අහිමි කරනු ලැබ තිබීම ශ්වාර්ට්ස් දුටුවේ අතිශය මානව විරෝධී කටයුත්තක් හැටියට යි.
ඉතින් සුපුරුදු පරිදි මිලියන ගනනක් ලිපි බාගැනීමෙන් ඔහු අපේක්ශා කලේ ඒවා නිදහසේ සංසරනය වීමට සැලසීම යි. JSTOR අඩෙවිය මත් පසු ව ශ්වාර්ට්ස් අපේක්ශා කල සංස්කෘතියට ප්‍රවිශ්ට වෙමින් සිය ලේඛනාගාරය සියලු දෙනාට ක්‍රමානුකූල ව විවර කිරීමට කටයුතු කිරීම අසිරිමත් සිදුවීමක්. එපමනක් නෙමෙයි, ඔවුන් ශ්වාර්ට්ස්ට එරෙහි ව සිවිල් නඩුවක් පවත්වාගෙන යන්න උනන්දු වුනේ නෑ. බාගත් ලිපි ලේඛන “නැවත භාරදී” සංසරනය අත්හිටවූ පසු ඔවුන් එම ක්‍රියාවලියෙන් ඉවත් වුනා. MIT ආයතනය පවා පසු ව ලිහිල් පිලිවෙතක් අනුගමනය කලත් ඇටර්නි ජනරාල් තැන, අධිකරනය සහ රාජ්‍ය තන්ත්‍රය මෙහි දී ක්‍රියා කලේ මෙවැනි “සොරකම්” කරන සියලු දෙනාට “පාඩමක්” උගන්වන ආදර්ශවත් නඩුවක් බවට මෙය පෙරලාගන්නා අටියෙන්. ඔවුන් දත්ත සොරකම් කිරීම, පරිගනක වංචා යනාදී චෝදනා ගනනාවක් යටතේ නඩු පවරා ඔහු පසුපස නොකඩවා ලුහුබැන්දා. එනිසා ම ශ්වාර්ට්ස්ගේ ගෙල නීතියේ දඬුඅඬුවට හිරවෙන්න පටන්ගත්තා. වරද පිලිගැනීමට සූදානම් නො වූ ශ්වාර්ට්ස් අබියස පැවැති සිරදඬුවම අවුරුදු 35ක් පමන වූ බව පෙනී යනවා. ඇතැම් විශ්ලේශකයකුට අනුව ඔහුට හිමි වීමට ඉඩ තිබුනු දඬුවම ඊටත් වඩා දිගු යි. මෙය ඇතැම් මිනීමැරුම් නඩුවක පවා නොලැබෙන අන්දමේ දරුනු දන්ඩනයක්.
මේ වාතාවරනය නිසා විශාදයට පත් ව සිටි ශ්වාර්ට්ස් ජනවාරි 11 වැනි දා සිය ජීවිතයට සමු දුන්නත්, ඔහු ඉල්ලා සිටි, සටන් වැදුනු පරමාදර්ශ පිලිබඳ උත්සුකය නව පනක් ලබා අලුගසා නැගිටින්න එම මරනය හේතුවක් වුනා. ලොව වටා විවිධ ක්‍රියාධරයන්, බුද්ධිමතුන් හා තරුන තරුනියන් විවිධ අන්දමින් ශ්වාර්ට්ස් අනුස්මරනයේ යෙදුනා. සුප්‍රකට ඇනොනිමස් කන්ඩායම සිය “යුතුකම” ඉටු කෙරුවේ කෙලින් ම MIT ආයතනයට අයත් අඩෙවි කිහිපයක් “හැක්” කිරීමෙන්. හිටිවන ම පිබිද ආ අනුස්මරන ක්‍රියාකාරකම් අතර වඩාත් ආස්වාදජනක අංගය වුනේ ලොව දස දෙසින් විවිධ පොත්පත් සහ ශාස්ත්‍රීය පර්යේශන පත්‍රිකා ආදිය නිදහසේ අන්තර්ජාලයට මුදා හල #pdftribute ව්‍යාපාරය යි.
ශ්වාර්ට්ස් සටන් වැදුනේ කුමක් වෙනුවෙන් ද?
ඒරොන් ශ්වාර්ට්ස් යනු සරදියෙල් කෙනෙක් නෙමෙයි. ඔහු ඊට වඩා පුලුල් හා දැනුවත් ක්‍රියාවලියක කොටස්කරුවෙක්. ඔහුගේ වැඩකටයුතු හුදෙක් නිදහස් හා විවෘත ප්‍රවේශය - Open Access - පිලිබඳ ක්ශේත්‍රයට පමනක් සීමා වුනේ නැහැ. විකිලීක්ස් වෙබ් අඩෙවියට තොරතුරු සැපයූ බවට චෝදනා ලැබ සිටින බ්‍රැඩ්ලි මෑනිං පිලිබඳ ප්‍රශ්නයේ දී ශ්වාර්ට්ස් පෙන්නුම් කල නිර්භය බව මෙවර ඔහුට එරෙහි ව රාජ්‍ය තන්ත්‍රයෙන් එල්ල වූ දෘඪතර ප්‍රහාරයට තවත් හේතුවක් වන්නට ඇතැයි සැලකෙනවා. 2010 දී Freedom of Information Act නමැති පනත යටතේ නඩු මගට පිලිපන් හෙතෙම, බ්‍රැඩ්ලි මෑනිං බන්ධනාගාරගත ව සිටිය දී සැලකුම් ලබන අන්දම පිලිබඳ තොරතුරු ඉල්ලා සිටියා. රාජ්‍යය විසින් තිරය පසුපස ගෙනයනු ලබන සාපරාධී වදහිංසනයන්ට එරෙහි වීමේ දී ඔහු සිටගත්තේ විකිලීක්ස් සමග එක පෙලට. පසුගිය වසරේ මුල් භාගයේ කූටප්‍රාප්තියට පත් වුනු SOPA විරෝධී අරගලයේ දී පුරෝගාමී මෙහෙවරක් ඉටු කල Demand Progress ව්‍යාපාරය ඔහුගේ සම-නායකත්වයෙන් නිර්මානය වූවක්. ශ්වාර්ට්ස්ගේ SOPA විරෝධය එක්සත් ජනපද පාලක ප්‍රභූව හා බලධාරීන් අතර ඇති කලේ ප්‍රසාදජනක ආකල්පයක් නෙමෙයි: ලද අවස්ථාවෙන් උපරිම ප්‍රයෝජන ගෙන ඔහුව දඩයම් කරන්න තවත් හේතුවක්.
ඔහුගේ වැඩකටයුතු එක්තරා ආකාරයක රොබින් හුඩ්/ සරදියෙල් පන්නයේ වීර ක්‍රියාවකට සමාන කරන්න ගත් උත්සාහය නිසා ඉස්මතු වුනේ සත්‍යයෙන් එක් පැත්තක් විතර යි. ඔහු ගැටුනු බලවේග ඔහුට වඩා බෙහෙවින් දැවැන්ත ද සංවිධානාත්මක ද වූ නිසා පුද්ගලයකු හැටියට “විනාශය” කරා ගියත් ඔහු දැරූ අදහස් හා පරමාදර්ශ පරාජය වුනේ නැති බව පැහැදිලි යි.
නිදහස් සංස්කෘතිය, විවෘත පිවිසුම්, අන්තර්ජාල නිදහස, භාශනයේ නිදහස ආදී උත්සුකයන් පෙරදැරි කරගෙන සාමූහික වත් තනිතනි වත් වැඩෙහි යෙදී සිටි ලොව වටා විවිධ පිරිස්, ශ්වාර්ට්ස්ගේ කාර්යභාරය සම්බන්ධයෙන් පැතිරගිය මරනාපර කීර්තියෙන් අලුත් වුනු උද්‍යෝගය හා ආවේශය ඇති ව ඒකරාශී වෙමින් ඉන්නවා. එක් පැත්තකින් අන්තර්ජාල අපරාධ සම්බන්ධ අත්තනෝමතික නීති ඉවත ලීමටත් ප්‍රතිසංස්කරනයටත් උද්ඝෝශනය කෙරෙන අතර තවත් පැත්තකින් විවෘත ප්‍රවේශය සහිත ශාස්ත්‍රීය සඟරා හා ප්‍රකාශන පිලිබඳ කතිකාව වැදගත් මට්ටමකට නැඟෙනවා. ඒ අතර ම මෙයාකාර හැක්ටිවිස්ට් භාවිතයන් සංකල්පනයට, නිර්වචනයට හා දිශාගත කිරීමට දැරෙන ප්‍රයත්න ද දැකගත හැකි යි. එය හැක්ටිවිස්ට් ප්‍රජාව තමන් ගැන ම - සිය භාවිතාව ගැන ම - ප්‍රශ්න මතු කරමින් ශබ්ද නඟා සිතන මොහොතක්.
RSS, ක්‍රියේටිව් කොමන්ස්, මාර්ක්ඩවුන් සහ තවත් වැඩ
ශ්වාර්ට්ස් බ්ලොග්කරනයේ යෙදෙන අපට බෙහෙවින් වැදගත් වන RSS 1.0 නමින් හැඳින්වෙන වෙබ් පෝශක ප්‍රභේදය නිපදවීමෙහිලා ප්‍රමුඛ කාර්යභාරයක් ඉටු කලා. ඒ වන විට ඔහුට යන්තම් වයස අවුරුදු 14ක් පමන යි! මාර්ක්ඩවුන් ලේඛන විධික්‍රමය (plain text formatting syntax) සම්පාදනය කිරීමටත් ඔහු දායක වුනා. මා බොහෝ විට මේ බ්ලොග් සටහන් ලියන්නේ මාර්ක්ඩවුන් යොදාගෙන. එය ඉතා ම සුපැහැදිලි හා නිරවුල් ක්‍රමයක්. බොහෝ ම පහසුවෙන් “පිරිසිදු” බ්ලොග් ලිපියක් හෝ වෙබ් පිටුවක් ලියාගන්න එයින් පුලුවන්. පසුව Reddit සමග ඒකාබද්ධ කෙරුනු Infogami සමාගමේ නිර්මාතෘවරයා වුනු ශ්වාර්ස් ඒකාබද්ධ කිරීමෙන් පසු බිහි වූ මව් සමාගමෙහි සම අයිතිකරුවකු බවටත් පත් වුනා.
Creative Commons ව්‍යාපාරය සමග සමීප සම්බන්ධයක් පැවැත්වූ ඔහු විකිපීඩියානුවෙක් ද වුනා. 2006 වසරේ විකිපීඩියා අධ්‍යක්ශ මන්ඩල නිලවරනයට තරග කල ඔහු ලියූ Who Writes Wikipedia හිසැති ලිපිය ඉමහත් ගෞරවයට පාත්‍ර වෙනවා. ඉතා ලාබාල වියෙහි දී ම අසාමාන්‍ය බුද්ධි ප්‍රභාවක් මෙන් ම නායකත්ව ලක්ශන ද පෙන්නුම් කල මේ පුරෝගාමියාගේ නික්ම යාම පිරියම් කල නොහෙන හානියක්. එහෙත් ඔහුගේ ජීවිතය විසින් මෙන් ම මරනය මගින් ද ඉගැන්වූ පාඩම් කවර මට්ටමකින් හෝ මේ ක්ශේත්‍රවල නිරත වන, නිදහස අගයන ගැහැනුන්ට හා මිනිසුන්ට අනුප්‍රානයක් සපයන බව නිසැක යි.
පහත දැක්වෙන්නේ ඔහු වෙනුවෙන් පල කෙරුනු ශෝක ප්‍රකාශ යනාදියෙන් සමහරක්. සබැඳුම් පල කරන්නේ මෙය කියවන කෙනෙකු දෙන්නෙකු හෝ වැඩි දුර සොයාවි කියවාවි කියා හිතලයි.
- Farewell to Aaron Swartz, an Extraordinary Hacker and Activist
- Remembering Aaron Swartz (1986-2013)
- Aaron Swartz: cannon fodder in the war against internet freedom
- Aaron’s Army
- processing the loss of Aaron Swartz
- Aaron Swartz
- One Graduate Student’s Commitment to Open Knowledge
- RIP, Aaron Swartz
- “An Incredible Soul”: Larry Lessig Remembers Aaron Swartz
- How to honor Aaron Swartz
ශ්වාර්ට්ස් අනුස්මරන වෙබ් අඩෙවිය Remember Aaron Swartz
පහත දැක්වෙන්නේ අප SOPA නැවතූයේ කෙසේ ද? යන මැයින් ශ්වාර්ට්ස් පැවැත්වූ දේශනයක්
******************************
සේයාරුව විකිපීඩියා වෙතින්. CC-BY Fred Benenson
